De opleiding Gerontologie aan de VUB is one of a kind. De universiteit biedt deze unieke ‘Master of Science in Management, Zorg en Beleid in de Gerontologie’ aan op maat van wie werk en studie wil combineren, want ze wordt gedoceerd in avond- en weekendonderwijs. De studenten die we hieronder aan het woord laten, spreken elk vol passie en engagement over hun opleiding. Maar nu de wereld in de greep is van het coronavirus, staan zij voor grote uitdagingen. Niet alleen in hun werk, maar ook in hun studies en privéleven. Het UNIVER.CITY-team sprak met hen over de impact van het virus, de rol van hun opleiding en de lessen die we kunnen trekken uit deze moeilijke periode.

Bianca Verkeste, hoofdverpleegkundige woonzorgcentrum Heilig Hart in Sint-Niklaas

Bianca had op het moment van dit interview  een zware dag achter de rug. Dankzij de strenge maatregelen die er werden getroffen, bleef het woonzorgcentrum waar ze als hoofverpleegkundige tewerkgesteld is tot nog toe virusvrij.

Afgelopen weken stelde iedereen alles in het werk om de ziektekiem buiten te houden. Er komen geen bezoekers en geen mantelzorgers meer over de vloer. Er mogen geen cadeautjes, geen bloemetjes meer geleverd worden. Familie en vrienden moeten aan het raam komen wuiven en via de tablet een babbeltje slaan. Kledij en briefwisseling komen er enkel in, nadat ze door een veiligheidssas zijn gepasseerd. Personeel draagt beschermende kledij en bewoners die symptomen vertonen die COVID-infectie doen vermoeden, worden een aantal dagen op veilige afstand gehouden.

Al die maatregelen wegen zwaar door. Fysiek en mentaal. Bij het personeel, maar meer nog bij de bewoners. De onrust en werkdruk waar het personeel mee te maken krijgt, doet zich ook bij hen voelen. De maskers, handschoenen en lichamelijke afstand zijn voor hen moeilijk te plaatsen. Eén van de bewoners vergeleek de situatie met oorlogstijd. “Alleen is deze periode erger. Toen wisten we tenminste wie de vijand was en mochten we elkaar wel nog opzoeken.”

Bianca startte twee jaar terug met de opleiding gerontologie. Ze is werkstudente. Naast haar fulltime job is ze ook mama. Ook in niet-coronatijden is dat een pittige combinatie.  Met hart en ziel staat ze in haar job. Vanuit haar agogische vooropleiding plaatst ze altijd het menselijke voorop. Naast zorgverlening ziet ze het als haar taak om erover te waken dat haar senioren zich echt thuis kunnen voelen in het centrum. De voorbije jaren werkte ze samen met haar collega’s aan een innovatief beleid rond kleinschalig wonen. Iets waar ze erg trots op zijn. Ondanks de besparingen waar ze mee te kampen kregen, slagen ze er toch in een woon- én zorgbeleid te voeren op mensenmaat. Maar vandaag komt dat model erg onder druk te staan. Vier weken voelen op die manier als vier jaar terug in de tijd. Het dagelijks applaus, de lof en aanmoedigingen die ze nu krijgen, vindt Bianca dan ook wat dubbel.  De vrees leeft – zeker vandaag – dat die veel te laat komen.

Bianca geeft aan dat ze het pijnlijk vindt dat deze crisis nodig was om wat meer aandacht en respect te krijgen voor ouderenzorg. De sector voelt zich al even in de steek gelaten en ook vandaag leven er heel wat onzekerheden en frustraties bij familie en personeel. Het grootschalig testen bijvoorbeeld waarover vandaag zo veel sprake in de media, daar hebben zij nog niets concreets van gezien of over gehoord. “Wij moeten ons beredderen en hebben meer vraag dan antwoord.” klinkt het. Gelukkig, zegt ze, is de verbondenheid onder collega’s erg groot. “Wij gaan hier echt samen voor en door, hoe moeilijk het ook is.” Iedereen doet ongelofelijke inspanningen. Niemand deinst terug voor een extraatje.

Het personeel, de bewoners, hun vrienden en familie kijken heel erg uit naar de dag waarop de deuren van het woonzorgcentrum terug open kunnen. “Maar we hopen ook vooral dat er lessen getrokken zullen worden uit deze periode en dat er geïnvesteerd zal worden in een meer integrale en humane ouderenzorg.” Intussen haalt Bianca zich op aan de steun die ze vindt bij haar collega’s. “De solidariteit en het vertrouwen dat we vandaag opbouwen, daar zullen we ook na deze crisis nog heel veel aan hebben.”

Kelly de la Ruelle, coördinator woonzorgcentrum Zonnebloem van OCMW Gent

Kelly is werkstudente in de opleiding Gerontologie en zit in haar laatste jaar. Ze werkt voltijds in een woonzorgcentrum als zorgcoördinator en heeft een gezin. Dat is een zeer intense combinatie in deze periode, zegt ze, nu we allemaal uit onze ‘regular flow’ worden gehaald. De grens tussen werk, privé en studentenleven is vervaagd en maakt het dagelijks leven best wat moeilijker.

Het planwerk en omgaan met tijdsbesteding vergen heel veel energie. Ze maakt schema’s voor zichzelf om het vol te kunnen houden. Werkuren zijn nu langer. Een momentje vinden voor zichzelf is nog moeilijker dan voordien en externe hulp in het huishouden is natuurlijk ook weggevallen. De cadans is over het algemeen extra druk. Gelukkig vindt Kelly veel steun bij haar man en gezin.

De mogelijkheid om te kunnen blijven studeren via afstandsonderwijs is nu erg belangrijk. Samen kunnen interageren en nadenken is echt nuttig, ondanks de onzekerheid over de manier waarop de examens zullen verlopen of de masterthesissen verder begeleid zullen worden, en de vraag of alle stages op een veilige manier zullen kunnen worden afgerond.

Op het werk rapporteert Kelly de vele extra taken en bekommernissen waar ze in woonzorgcentra nu mee zitten.

Zo is er het zorgen voor het psychologisch welzijn van de medewerkers, bijvoorbeeld via de organisatie van opleidingen. Daarnaast moet het personeel tellingen bijhouden en doorgeven aan Zorg en Gezondheid, en moet er materiaal worden aangekocht. Het opvolgen van de leveringen zorgt voor best wat stress, want het is niet altijd zeker of het materiaal wel zal toekomen. Kelly moet ook nieuwe procedures en maatregelen opstellen en werken aan het outbreak-plan. En de grote vraag bij dit alles: zullen we er wel genoeg personeel voor hebben?

Kelly staat zeer kritisch ten opzichte van onze waardering voor onze oudere generatie, die wij vandaag de dag misschien niet genoeg tonen. Ze vindt dat ouderen zelfs wat gediscrimineerd worden. In woonzorgcentra zijn er bijvoorbeeld weinig testen beschikbaar voor COVID-patiënten, terwijl die generatie nu net actief heeft deelgenomen aan en gevochten voor de opbouw van ons solidariteitssysteem. Ze verdienen volgens haar meer respect. De jongeren en de werkende maatschappij moeten ook geholpen worden, maar het is niet fair dat ouderen een beetje aan de kant geschoven worden. Ook de zorgsector in het algemeen verdient veel meer respect en waardering, besluit ze.

Kelly hoopt dat de toekomstige studenten in de lessen Ethiek aan de VUB – in het licht van sociale gerontologie – dit ethisch debat uitvoerig zullen kunnen bespreken om er samen lessen uit te trekken. In elk opleidingsonderdeel zal ouderenzorg ten tijde van corona besproken moeten worden, want respect voor ouderen uit zich op verschillende manieren: op ethisch vlak, op sociaal vlak, op juridisch vlak, etc. We zouden bovendien actiever naar de ouderen zelf moeten luisteren. Zij moeten de kans krijgen om hun stem te laten horen en mee te participeren in het beleid. Het antwoord op de vraag wat er naar de toekomst toe beter kan, ligt immers voornamelijk bij hen!

Deze uitzonderlijke periode is ook boeiend, merkt Kelly op. Ze ziet hartverwarmende dingen gebeuren en vertelt dat veel medewerkers in haar zorgcentrum zichzelf compleet overstijgen en bijzonder creatief aan de slag gaan. Mensen beginnen heel probleemoplossend te denken, zijn super creatief en leren sneller bij. Menselijk contact wordt bijvoorbeeld boven hekken heen georganiseerd om er toch maar voor te zorgen dat mensen en families verbonden blijven. Dat is mooi.

Sam Vanhuynegem, ergotherapeut en woonleefbegeleider in woonzorgcentrum Mayerhof in Mortsel

Het enthousiasme van Sam Vanhuynegem werkt aanstekelijk. Na een lange, intense werkdag in woonzorgcentrum Mayerhof kan er zeker nog een glimlach af, en meerdere ook. Hier spreekt iemand die in zijn professionele leven en in zijn studies iets kan doen met zijn passie. Toen hij als afgestudeerd ergotherapeut naar de VUB kwam voor de infodag over gerontologie, wist hij meteen dat dit de aanvullende opleiding was die hij zocht. “Ik heb altijd al een grote connectie gehad met ouderen,” vertelt hij. “Het is een mooie uitdaging om hen zo sterk mogelijk te laten zijn. De studie gerontologie geeft je de nodige kennis en expertise om dat op een wetenschappelijk onderbouwde manier te doen, en verdiept zich in ouderenzorg op vlak van beleid, management en zorg.”

In Sams werkervaring staat momenteel vooral die zorg centraal. In het woonzorgcentrum geeft hij zo veel mogelijk aandacht aan de residenten en bewoners, en is het zijn doel om hen allemaal een fijne dag te bezorgen. Maar nu het coronavirus de ouderen in het vizier houdt, is die dagtaak veel vermoeiender dan anders. De intensiteit is veel groter, en dat vraagt meer energie. “Iedereen is erop gericht het virus buiten te houden. Het is een dagelijkse strijd om de maatregelen zo strikt mogelijk op te volgen.”

Maar Sam situeert de grootste uitdaging op vlak van menselijk contact. Met het verbod op bezoek zijn de bewoners daarvoor enkel op de zorgverleners aangewezen. Daarbij ervaren zij ook de stress die de zorgverleners voelen, en is er grote onzekerheid en angst over hun eigen gezondheid en die van hun familie. “Het is van belang dat je hen gerust kunt stellen, en hen een gevoel van veiligheid kunt bezorgen,” zegt Sam. Ook proberen hij en zijn collega’s ervoor te zorgen dat de bewoners hun familie en vrienden toch regelmatig kunnen zien, via een Skypegesprek op de iPad, een videoboodschap of een raambezoekje. Dit zijn vaak emotionele momenten, die er zwaar inhakken. De steun van de directie en de attenties van bewoners en hun familie betekenen nog meer dan anders. “Daar zijn we echt heel erg dankbaar voor.”

Net als Bianca en Kelly hoopt Sam dat de ouderen als bevolkingsgroep, en de ouderenzorg als sector, na deze periode meer aandacht zullen krijgen. “Zij zijn een zeer kwetsbare populatie, en dat is ook het geval op ‘normale’, niet-cruciale momenten. Het is moeilijk te aanvaarden dat er soms te weinig pogingen worden gedaan om hen hierdoor te helpen, alsof het gewoon een kwestie is van keuzes maken.” Sam kijkt dan vooral naar het financiële luik. Er gaat veel geld naar ziekenhuizen, en terecht, maar in woonzorgcentra is er ook grote nood aan beschermingsmateriaal. Niet voor niets komt het gebrek aan middelen vaak aan bod in het nieuws. Dat minister De Backer de coronatesten nu [dd. 8 april]  wil uitbreiden naar alle zorgverleners in de eerste lijn, stemt Sam alvast positief. Ook de solidariteitsacties vanuit burgers, die het woonzorgcentrum 1.000 zelfgemaakte mondmaskers en een stortvloed aan kaartjes en tekeningen bezorgden, doen bij hem het vertrouwen groeien in maatschappelijke veranderingen.

Doet heel deze situatie Sam anders kijken naar het belang en de inhoud van zijn opleiding gerontologie? “In mijn ervaring komt nu vooral de sterkte van de opleiding naar voren wat betreft haar multidisciplinariteit. Meer dan ooit blijkt het samenwerken tussen verschillende organen en niveaus van cruciaal belang, zoals bijvoorbeeld met de Vlaamse Ouderenraad, de mutualiteiten … In elk van die niveaus kun je mensen terugvinden die gerontologie hebben gestudeerd. Daarbij merk ik ook dat deze mensen zowel op vlak van beleid als op vlak van praktische toepassingen, zoals preventieve maatregelen, over de nodige kennis en expertise beschikken om heel nuttige tips te kunnen geven. Gerontologie heeft dus een grote rol te spelen in sensibilisering,” klinkt het.

Vanuit UNIVER.CITY zijn we vol bewondering voor deze helden en heldinnen in de ouderenzorg, en erg fier dat we docenten uit deze bijzonder maatschappijbetrokken opleiding tot onze Univer.Citizens mogen rekenen. Wie meer informatie wil over de opleiding, kan terecht op:

https://www.vub.be/opleiding/management-zorg-en-beleid-in-de-gerontologie#over-de-opleiding

Tekst: Linde Moriau, Julie Bertone en Floor Keersmaekers